Karolina Urbaniak       14 kwiecień 2008 r.

Przed wolnymi rodnikami nie ma ucieczki. Są one obecne w każdym ludzkim organizmie siejąc w nim spustoszenie. Przyspieszają procesy starzenia się każdej komórki ciała, która jest narażona na ich działanie, co przyczynia się przede wszystkim do powstawania wielu groźnych chorób cywilizacyjnych.

Czym właściwie są wolne rodniki?

Otóż nazywamy tak wolne, niesparowane elektrony lub jony, które powstają w organizmie w wyniku przemian metabolicznych. Wolne rodniki są obdarzone ładunkiem dlatego dążą do połączenia z inną cząsteczką. Zatem cechuje je silna aktywność fizyczna. Zazwyczaj wolne rodniki atakują inne cząsteczki takie jak np. białka czy DNA komórki. To natomiast wpływa na przyspieszenie procesów starzenia się. Skutki działania wolnych rodników to przede wszystkim zmarszczki, utrata jędrności skóry, ale także osłabienie mięśni i mniejsza ich wytrzymałość. To jednak tylko obserwowalne konsekwencje działania wolnych rodników poważniejsze bowiem dotyczą działania ich na narządy wewnętrzne.

Do głównych źródeł powstawania wolnych rodników należą przede wszystkim:

• alkohol,
• stres i przemęczenie,
• nikotyna,
• żywność bogata w konserwanty,
• promieniowanie słoneczne,
• zanieczyszczenie środowiska,
• pestycydy obecne w żywności.

Oprócz tego warto wspomnieć, że zwiększone wytwarzanie wolnych rodników wpływa także na powstawanie różnych chorób. Najgroźniejsze z nich to różnego rodzaju nowotwory. Oprócz tego do chorób wywołanych przez m. in. wolne rodniki można zaliczyć:

• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• zwiększona podatność na infekcje,
• osłabienie odporności,
• bezpłodność,
• przewlekłe wyczerpanie,
• miażdżyca i wiele innych.

Nieustanna walka - antyutleniacze i wolne rodniki

Jednym z najbardziej fascynujących zagadnień w dziedzinie zdrowia są obecnie badania w dziedzinie składników pokarmowych działających jako antyutleniacze. Rosnąca liczba publikacji opisuje rolę jaką antyutleniacze odgrywają w walce z wolnymi rodnikami. Wolne rodniki z kolei odpowiedzialne są za powstanie i rozwój wielu schorzeń, między innymi chorób sercowo-naczyniowych, udaru mózgu, artretyzmu, schorzeń układu nerwowego oraz cukrzycy. Uważa się je również za główną przyczynę procesu starzenia się organizmu. Najważniejsza jednak jest rola jaką wolne rodniki odgrywają w chorobach nowotworowych.

Istnieją trzy główne źródła wolnych rodników: . metabolizm i układ odpornościowy . środowisko . inne wolne rodniki

Wolne rodniki stanowią nieodłączny produkt uboczny przemian metabolicznych. Wysiłek fizyczny, choroby oraz niektóre leki zwielokrotniają produkcję wolnych rodników. Układ immunologiczny wykorzystuje czasami zabójcze działanie wolnych rodników dla unieszkodliwienia mikroorganizmów chorobowych, w ten sposób wykorzystując jednego wroga jako sprzymierzeńca w walce z innym.

Drugim ważnym źródłem wolnych rodników są wpływy środowiska. Toksyny środowiskowe, tak naturalne jak i sztuczne posiadają często charakter wolnych rodników lub są w stanie je generować. Zanieczyszczenia powietrza, odpady toksyczne i pestycydy stanowią źródło takich rodników jak m.in. dwutlenek azotu. Promienie słoneczne i jonizujące stanowią inne źródło wolnych rodników, atakujących głównie tkankę skórną. Każde zaciągnięcie się dymem papierosowym, każdy łyk alkoholu prowadzą do wytworzenia miriady wolnych rodników.

Trzecim źródłem wolnych rodników są reakcje łańcuchowe zapoczątkowane przez inne rodniki. Wolne rodniki są tworami niezwykle reaktywnymi i w reakcjach z innymi cząsteczkami odrywają od nich elektrony, generując w ten sposób nowe rodniki. Proces ten powtarza się wielokrotnie, tak długo, dopóki nie dojdzie do dezaktywacji rodników i przerwania reakcji łańcuchowej. Niestety, zaatakowane w procesie propagacji rodnikowej struktury komórkowe ulegają często nieodwracalnym uszkodzeniom. Z czasem następuje nagromadzenie wolnorodnikowych uszkodzeń na poziomie molekularnym i komórkowym co prowadzi do wystąpienia wielu chorób i przedwczesnego starzenia. Na przykład spowodowane atakiem wolnych rodników utlenienie cholesterolu LDL wiąże się z wczesnymi stadiami chorób serca. Uszkodzenia obecnych w skórze białek prowadzą do powstania zmarszczek. Oksydacyjna dezaktywacja limfocytów B i T oraz komórek NK prowadzi do nabytej immunosupresji. Uszkodzenia struktury DNA oraz dezaktywacja enzymów naprawczych DNA może w konsekwencji prowadzić do rozwoju choroby nowotworowej. Na szkodliwe działanie wolnych rodników narażone są nie tylko organizmy ludzkie. Działanie to przejawia się również, kiedy przekrojone jabłko zmienia kolor na brunatny, kiedy psuje się masło i inne oleje oraz kiedy rdza atakuje nasze samochody. Ataki wolnych rodników w organizmie ludzkim można zaliczyć do jednej z następujących czterech kategorii:

1.Wolne rodniki utleniają lipidy i białka wchodzące w strukturę błon komórkowych. Pociąga to za sobą zakłócenie ich prawidłowego funkcjonowania, zaburza transport tlenu i pokarmu do komórek oraz eliminację produktów metabolizmu komórkowego, czyli procesów od których zależą zdolności komórek do przeżycia i reprodukcji.

2.Wolne rodniki mogą uszkodzić mitochondria, które są ośrodkami wytwarzającymi energię. Uszkodzenie mitochondriów prowadzi do zaniku zdolności komórki do wytwarzania energii.

3.W wyniku uszkodzeń, a co za tym idzie dezaktywacji enzymów i hormonów, wolne rodniki zakłócają prawidłowe funkcjonowanie organizmu, między innymi zdolności wzrostu, naprawy zaistniałych uszkodzeń oraz reakcji na stres.

4.Kiedy wolne rodniki uszkodzą materiał genetyczny i zmienią kod DNA, który zarządza reprodukcją oraz funkcjonowaniem komórek może to prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji. Szacuje się, że każda cząsteczka DNA może być celem 70 tysięcy ataków wolnych rodników dziennie. Większość spowodowanych tymi atakami uszkodzeń ulega naprawieniu, ale każde z nich zwiększa ryzyko zmian nowotworowych.